Mapping the Priblic: Τυπολογία 8: Θόρυβος

Πεζόδρομος Αιόλου

Θόρυβος

Ο καθαρός ήχος είναι ένα είδος δημιουργίας.

Η φύση έχει μόνο θορύβους.

Paul Valéry, 1921

Ο θόρυβος είναι μία ηχητικότητα που παρεμποδίζει την ακρόαση ενός μηνύματος κατά τη διάρκεια της εκπομπής του. Ως περιβάλλον σκηνικό της επικοινωνίας, ενσωματώνεται στην πληροφορία, γεμίζοντας τις σιωπές και τα κενά, συχνά διακόπτοντας και δημιουργώντας σύγχυση. Για τον Μισέλ Σερ ο θόρυβος του περιβάλλοντος είναι το πεδίο της αντίληψής μας, απολύτως αδιάλειπτος, το στοιχείο του λογισμικού της ζωής μας. Είναι το υπόλειμμα των μηνυμάτων μας, το υλικό της μορφής της πληροφορίας. Δεν είναι ποτέ επαναλαμβανόμενος και στην καθαρή του φόρμα δεν μπορεί να εκλαμβάνεται ως αναμενόμενος (Serres, 1982: 26.

Στο πληθυντικό σώμα της πόλης οι θόρυβοι είναι ενικοί με τα πρόσωπα, διαμορφώνοντας ένα ηχητικό συνονθύλευμα συναρτώμενο με συντρίμμια εκφωνημάτων. Ο Ρ. Μάραϋ Σάφερ για να το ορίσει εισηγείται την έννοια του «ηχοτοπίου» (soundscape), έννοια που συνδέει τα ηχητικά στοιχεία με την πρόσληψη και την κατανόησή τους σε ένα πολιτισμικό σχήμα (Schafer, 1993: 43). To milieu sonore των ανθρώπων έχει την τελική του αναφορά άλλοτε στο φυσικό περιβάλλον και την ηχητική καθημερινότητα, άλλοτε σε συνδυασμό των δύο και φέρει τα χαρακτηριστικά του ήχου, δηλαδή τη συχνότητα και την ένταση. Οι αυξημένες τιμές των τελευταίων καθορίζουν τα επίπεδα ηχορύπανσης στις αστικές περιοχές και συντελούν στην περιβαλλοντική τους παρακμή. Η πλέον επικρατούσα πηγή θορύβου στο κέντρο της Αθήνας προέρχεται από την οδική κυκλοφορία. Κορναρίσματα, χαλασμένες εξατμίσεις, ηχηροί καυγάδες, σκαπτικά μηχανήματα, αποτελούν συχνότερες οχλήσεις αλλά και ενσωματωμένα στο αστικό περιβάλλον σύμβολα ανθρωπίνων σχέσεων.

Πριν τη βιομηχανική επανάσταση δεν ήταν αντικείμενο καμιάς γενικής νομοθεσίας η καταστολή των θορύβων. Το δικαίωμα στο θόρυβο ήταν ένα φυσικό δικαίωμα, μια επιβεβαίωση της αυτονομίας του καθενός. Με την κεντρική εξουσία εμφανίζεται η πρώτη σειρά κειμένων που «προστατεύουν τη δημόσια ησυχία» (Ατταλί, 1977: 225). Στην Ελλάδα το Τμήμα Καταπολέμησης Θορύβων (ΤΚΘ) του ΥΠΕΧΩΔΕ παρακολουθεί τις Οδηγίες Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την καταπολέμησή του. Παρότι στις περιοχές όπου επικρατεί το αστικό στοιχείο (δεν υπάρχει δηλαδή βιομηχανικό στοιχείο) το ανώτατο όριό του είναι τα 50 dB, συχνά οι τιμές ξεπερνούν ακόμη και τα 80 dB τα οποία θεωρούνται όριο υπερβολής (ΤΕΕ, 2008α). Και στην υπερβολή του ο θόρυβος γίνεται μέσο πρόκλησης πόνου. «Μείωση των διανοητικών ικανοτήτων, αναπνευστική και καρδιακή επιτάχυνση, υπέρταση, επιβράδυνση της πέψης, νεύρωση, αλλοίωση του λεκτικού, ρυθμοδοτούν τις συνέπειες ενός υπερβολικά ηχηρού περιβάλλοντος» (Ατταλί, 1977: 56).

Σε ένα άλλο ηχητικό σύμπαν, εκείνο της μουσικής, ο θόρυβος της πόλης έχει λειτουργήσει ιστορικά ως πρωτογενές υλικό, μεταβάλλοντας την εντροπική σε εκφραστική ενέργεια. Στο σύμπαν του σύγχρονου πλάνητα η μουσική μέσω της χρήσης “walkman” είτε ως «ηχοτοπίο του αυτοκινήτου», επιλέγεται με τη σειρά της να λειτουργήσει ως προσωπικός ακουστικός χώρος στο ετεροκαθοριζόμενο αστικό περιβάλλον, ο οποίος διεκδικεί την αυτονομία του. Ηχητικό περικάλυμμα ή προσωπική μουσική επένδυση η οποία επιβάλλεται έναντι του θορύβου. Ο ίδιος δεν επιζητά την επιβολή της σιωπής, καθώς δεν είναι ούτε δυνατή ούτε επιθυμητή, προκειμένου να καταστεί κάτι πιστευτό. Το καθημερινό ηχοτοπίο είναι το σκηνικό της βιωματικής εμπειρίας, όπου η αντιπαράθεση θορύβου/σιωπής ως θεμελιώδης δυαδική αντίθεση βοηθά στην επιβεβαίωση της ευταξίας. Μιας ευλύγιστης ευταξίας αυτονομίας, σεβασμού και συναίνεσης, όπου ο καθένας δημιουργεί συνειδητά τη ζωή του σαν έργο τέχνης.

Βιβλιογραφία:
Ατταλί, Ζ. (1997), Θόρυβοι. μτφ.: Ντενίζ Ανδριτσάνου, Αθήνα: Κέδρος
Schafer, R. M. (1993), The soundscape, Rochester: Destiny Books.

ΤΕΕ, 2008α [στον ιστότοπο: http://ixoripansi.gr/wp-content/uploads/ixoripansi.pdf]
Serres, M. (1982), The Parasite, Baltimore: John Hopkins University Press.

Valéry, P. (1921). Eupalinos ou l'Architecte, Précédé de l'Ame et la Danse. Paris: Gallimard